26.10.2022, 15:14

AHLAK

AHLÂK

Türkiye'de yaygın olarak büyük oranda arabesk, ilkel ve sığ bir zeminde ele alınan bu kavramı yakından tanımak zorundayız. Özellikle bilmek zorundayız demiyorum, tanımak zorundayız. Çünkü bilmekte temas olmayabilir, ancak tanımakta temas vardır. Bu kavramla temasımızın sürekli olması zorunlu bir haldir.

Bir önceki yazımın başlığı olan ERDEM, ahlâk ve edep kavramlarının varlığıyla şekillenir. Bu yazımda Ahlâk kavramını, sonraki yazımda ise edep kavramını ele alacağım.

Tanımla başlayalım. Ahlâk Arapça Hulk kelimesinin çoğuludur. Türkçe karşılığı ise bir anlamıyla yaratılış, başka bir anlamda ise düzenlemedir. Daha dar manada ise ahlâk, toplumsal hayatta, tarihsel süreç içinde tedricen oluşmuş kümülatif normlar bütünüdür. Ahlâk, en genel anlamıyla insanın yaratılıştan gelen doğası ve karakteri olarak tanımlanmaktadır. Bu anlayış, büyük ölçüde erdeme dayalı klasik ahlâk tasavvuruyla da örtüşmektedir. Ahlâkın sözlük anlamı, bu sözcüğün klasik dinî, felsefî ve edebî metinlerdeki kullanımına içkin durumdadır. Klasik sözlükler arasında yapılacak hızlı bir incelemede, ḫ-l-ḳ kökünün temel anlamının taḳdīr yani “bir nesneyi düzgün/ölçülü bir biçimde oranlamak ve ölçümlemek” olduğu konusunda açık bir görüş birliği olduğunu görürüz. Yaratılış yoluyla insana aktarılan ve onun karakterini oluşturan temel yapı, ahlâkın klasik lügatlerdeki tasavvur biçimini yansıtmaktadır. Anlaşılacağı gibi, ḫ-l-ḳ’nın ‘yaratma’ anlamı ile ‘yaratılış özellikleri’ anlamı arasında tematik bir benzerlik ve semantik bir bağ vardır; dolayısıyla ‘yaratmadan ‘yaratılış özelliklerine yani ‘ahlâk’a geçişin makul bir temeli bulunmaktadır.

Ḫulḳ bazen doğuştan gelen içsel/güdüsel yeti anlamında, bazen de (doğuştan değil) sonradan kazanılmış halin adı olarak kullanılır ki bu hal sebebiyle insan başka şeyi değil de o şeyi yapmaya eğilimli/yatkın olur. Mizacındaki sertlik nedeniyle öfkeye eğilimli/yatkın olan kimse gibi. Bundan ötürü her hayvan, yaratılışının temelindeki bir huyla (ḫuluḳ) diğerlerinden ayrılır. Aslan için cesaret, kuş için korkaklık ve köpek için sadakat gibi. Görüleceği üzere ahlâk sadece tek tek davranışlar değil, davranışlara kaynaklık eden ve nefiste yerleşmiş bulunan kalıcı ve sürekli psikolojik bir haldir. Davranışlar ahlâkın sonucudur. Bu nedenle de davranışlar, kaynaklandıkları ahlâk itibariyle değer kazanır. Nitekim İmmanuel Kant’ ta ahlâkın kaynağıyla ilgilenmiş, ahlâkın dayanağını vicdan olarak belirlemiştir. Kant'a göre vicdanın emirleri hedef, sebep, sonuç gibi olgularla ilişkili değildir. Vicdan sadece emreder ve o emrettiği için insan bu davranışı sergiler, yani Kant bir anlamda ahlâkı mantıktan tamamen ayırır. Ayrıca Kant'a göre vicdanın emirleri tecrübelerle ortaya çıkmış ve iyi olduğu kanaatine varılmış emirler değildirler. Bunlar insanın özünde insanın ilk ortaya çıkışından beri var olan emirlerdir. Biraz daha açıklarsak, vicdanın emirleri hiçbir şekilde sonuç odaklı değildir. Buradan hareketle ahlâklı olmayı çıkar ilişkisi olmadan, kültürel bir birikimin etkisinden azade, determinist bir yaklaşımdan uzak doğal bir biçimde benimsemeliyiz.

İnsanların birbirlerinin haklarına saygılı olması, birbirlerine karşı ilişkilerinde ölçülü davranması, sorumluluklarını bilmesi gibi şeyler, toplumsal yaşam düzleminde var olan ihtiyaçların giderilmesinin ve yaşanılır bir toplum modelinin oluşmasının şartlarıdır. İnsanlar bu bağlamda ahlâka zorunlu olarak ihtiyaç duyarlar. Neden böyle davranılması gerektiği sorusunun cevabı ise doğruluğun ve sorumluluğun bunu gerektirdiğidir.

Ahlâk "insanları polisliğe sevk eden fakat sorduğunuzda 'örf adet' olarak nitelendirilen ve zamana göre değişmeyen toplumsal, teolojik, ideolojik kuralların bütünü' olarak tanımlanmamalıdır. Zira "yaratılışa uygun bir iyi olma hali" anlamında ahlâk, "zamanla değişmeyen" şartına bağlıdır. Ancak buradaki bağlılık toplumun "her zaman" belli kurallara göre yaşamını sürdürmesi gerekliliğinden doğar. Kuralsızlığın kural haline geldiği ya da kuralsız bir toplum örneği görülmüş değildir. Ahlâk, bütüncül bir değişim görür mü görmez mi bilinmez ama bence uyguladığı yöntemlerde zamanla değişim görebilir. Ben sosyalitenin bir evrim yaşadığı fikrini, benimsemiş biriyim. Ahlâk kabullerinin zamanla bir seçilim yaşayacağını ve güçlü olanların devam ettiğini, güçsüz olanların kaybolacağı ya da dönüşeceği kanaatindeyim. Toplumsal kurallar değiştikçe "karakteristik yapı" elbette yöntemini değiştirebilir, ancak ahlâkın bir amacı varsa, o hiç değişmeyecektir. Yaratılışta var olan bu "karakteristik yapı" bizim yaşama dönük fiillerimizin belirleyicisidir.

Toplumsal bir yaşam formuna muhtaç olan insanın, fiillerini ahlâk üzerine inşa etmelidir. Ruhumuza içkin olan bu yapının hiçbir zaman bozulmayacağı inancı ile…

Av. Asım POYRAZ


 

Yorumlar (2)
Bünyamin Gökçe 1 yıl önce
APTALLIĞIN TEORİSİ
Almanya ikinci dünya savaşı sürecinde tarihinin en karanlık döneminden geçiyordu.
Masum insanların dükkanları taşlanıyor, kadınlar ve çocuklar zalimce sokak ortasında aşağılanıyordu vb.
Genç bir teolog ;
Dietrich BONHOEFFER bu zalimliğe itiraz etti ve bu sebeple hapse atıldı. Hapisteyken bu konu üzerine uzun uzun düşündü.
Sayısız filozof, şair, fikir adamı ve bilim adamı çıkaran bu kültür nasıl olur da “organize kötülüğün, zalimliğin, korkaklığın, cehaletin ve suçun merkezi” haline gelmişti?
Bonhoeffer "sorunun kökeninde kötülük değil aptallık yatıyor" dedi.
Hapisteyken yazdığı mektuplarda
“Aptallığın yarattığı kötülüğün diğer tüm kötülüklerden daha tehlikeli olduğunun” farkına vardı.
Kötülüğü protesto edebilirdiniz, karşı argümanlarla kötülükle mücadele etmeniz mümkündü.
Fakat “organize olmuş ahmaklar sürüsüne karşı” yapabileceğiniz hiçbir şey yoktu.
Ne protestolar ne zorlama onlara etki etmiyordu.
Mantıklı gerekçeler sunduğunuzda da, önce reddediyorlar, reddedemeyecek hale geldiklerinde ise gerçeği önemsizleştiriyorlardı.
Aptal insanlar hallerinden memnundur ve saldırıya da hazır haldedirler.
Saldırıya geçtiklerinde kötü insanlardan çok daha tehlikeli olurlar...
“Bonhoeffer” aptallıkla mücadele edebilmek için önce onun doğasını anlamaya çalıştı:
Aptallık bir zekâ problemi değil ahlaki bir problemdi.
Entellektüel birikimi olduğu halde aptal olan insanlar vardı.
İlk etapta “aptallığın” doğuştan gelen bir maraz olduğu düşünülür, fakat bu da yanlıştı.
İnsanlar belli şartlar altında aptallaşıyorlardı, daha doğrusu, başkalarının kendilerini aptallaştırmasına izin veriyorlardı.
Yalnız insanlarda bu maraz daha az görülüyordu.
Buradan yola çıkarak “Aptallığın” psikolojik değil sosyolojik bir sorun olduğu sonucuna vardı.
Güçlerin birisinde toplanması arzusu politik ve dini hareketlerde çok sık rastlanırdı.
Aptallık hastalığının bulaştığı yerler böylesi gruplardı.
Ahmaklar ve diktatörler arasındaki muazzam korelasyon, ikisini de birbirine ihtiyaç duyar hale getiriyordu.
İnsanların ahlaki ve entelektüel birikimleri bir anda yok olmuyordu. Diktatör gücünü arttırdıkça, aptallar o gücün büyüsüne kapılıyor ve bağımsız düşünme yetisini kaybediyordu.
Aptallar, gözlerine sokulan tüm gerçekleri inatla reddediyorlardı.
Aptallarla konuştuğunuzda bir insanla değil, sloganlarla konuşmaya ayarlanmış bir robotla konu8ştuğunuz hissiyatına kapılıyordunuz.
Büyülenmiş gibiydiler…
Değil kötülük yaptıklarını, ne yaptıklarını bile bilmiyorlardı.
Aptalları bu katatonik uykudan çıkarmanın tek yolu “bağımsız ve özgür olmalarını” sağlamaktı.
Ama 9 Nisan 1945 günü sabaha karşı Bonhoeffer'i bir toplama kampının darağacına asarak öldürdüler....
Dolayısı ile “politik ve dini hareketlerde rastlanılan, lidere, ya da diktatöre vecd halinde tapınma aşaması ile” döngü tamamlanmıştı.
“Kötülük yaptıklarının da ayırdına varamadan, liderlerinin emrinde, onların istekleri sorgusuz ve vicdan muhasebesi yapmaksızın” yerine getirilmişti.
Bu toplumsal aura diktatörlerin varoluş vasadı idi.
“Bonhoeffer” toplama kampında asılmadan hemen önce gardiyana
“Yaptığımız Herşeyden Sorumluyuz” demişti.
Nitekim
“Nazizmin kurucuları Hitler ve Goebels” yenilgi sonrası intihar edecekler, cesetleri yakılıp bir nehirde yokluğun karanlığına dökülecektir.
“Bonhoeffer” ise, doğruluğu tarih boyunca defalarca kanıtlanan teoremi ile anılıp yüceltilerek saygıyla anılmaya devam ediyor.
Alıntı
Zahide Engin Uçar
Süleyman Biricik 1 yıl önce
Emeğinize ve yüreğinize sağlık
14
açık
Puan Durumu
Takımlar O P
1. Galatasaray 30 81
2. Fenerbahçe 30 79
3. Trabzonspor 30 49
4. Beşiktaş 30 46
5. Kasımpasa 30 43
6. Başakşehir 30 42
7. Rizespor 30 42
8. Antalyaspor 30 41
9. A.Demirspor 30 39
10. Alanyaspor 30 39
11. Sivasspor 30 38
12. Samsunspor 30 36
13. Kayserispor 30 36
14. Ankaragücü 30 33
15. Hatayspor 30 33
16. Konyaspor 30 33
17. Gaziantep FK 30 31
18. Karagümrük 30 30
19. Pendikspor 30 29
20. İstanbulspor 30 13
Takımlar O P
1. Eyüpspor 27 64
2. Göztepe 27 56
3. Sakaryaspor 27 47
4. Ahlatçı Çorum FK 27 45
5. Kocaelispor 27 45
6. Bodrumspor 27 44
7. Boluspor 27 43
8. Bandırmaspor 27 41
9. Gençlerbirliği 27 40
10. Erzurumspor 27 37
11. Ümraniye 27 33
12. Keçiörengücü 27 32
13. Manisa FK 27 31
14. Şanlıurfaspor 27 27
15. Tuzlaspor 27 27
16. Adanaspor 27 27
17. Altay 27 15
18. Giresunspor 27 7
Takımlar O P
1. Arsenal 28 64
2. Liverpool 28 64
3. M.City 28 63
4. Aston Villa 29 56
5. Tottenham 28 53
6. M. United 28 47
7. West Ham United 29 44
8. Brighton 28 42
9. Wolves 28 41
10. Newcastle 28 40
11. Chelsea 27 39
12. Fulham 29 38
13. Bournemouth 28 35
14. Crystal Palace 28 29
15. Brentford 29 26
16. Everton 28 25
17. Luton Town 29 22
18. Nottingham Forest 29 21
19. Burnley 29 17
20. Sheffield United 28 14
Takımlar O P
1. Real Madrid 29 72
2. Barcelona 29 64
3. Girona 29 62
4. Athletic Bilbao 29 56
5. Atletico Madrid 29 55
6. Real Sociedad 29 46
7. Real Betis 29 42
8. Valencia 28 40
9. Villarreal 29 38
10. Getafe 29 38
11. Las Palmas 29 37
12. Osasuna 29 36
13. Deportivo Alaves 29 32
14. Mallorca 29 30
15. Rayo Vallecano 29 29
16. Sevilla 29 28
17. Celta Vigo 29 27
18. Cadiz 29 22
19. Granada 28 14
20. Almeria 29 13
Namaz Vakti 19 Mart 2024
İmsak 05:10
Güneş 06:30
Öğle 12:45
İkindi 16:10
Akşam 18:50
Yatsı 20:05