Milyonlarca emeklinin merak ettiği soruların yanıtları… Erken emeklilikten çift maaşa, isteğe bağlı sigortadan malulen emekliliğe kadar birçok başlıkta ekonomik ve sosyal kazanımlar için püf noktaları gözden kaçırmamak gerekiyor. İş Kanunu'na göre SSK veya Bağ-Kur'lu olarak işe başlayanların yetim aylığı kesilmiyor, çift maaş alınmasının önünde bir engel bulunmuyor.
Sabah gazetesinin haberine göre; mirası reddeden ölen yakınının borçlarını ödeme yükümlülüğünden kurtulurken yetim aylığı almaya devam ediyor. Sosyal Sigortalar Kanunu'na göre ölüm yani dul ve yetim aylığı ölen sigortalının hak sahiplerine istekte bulunmaları halinde bağlanıyor. Yargı kararıyla mirasçı olmaktan çıkarılan kişilere ise gelir veya aylık ödenmiyor. Emekli aylık ve ödenekleri nafaka borcu dışında haczedilemiyor. Malullük başvuru için işten ayrılmak gerekmiyor. Çıraklık ve staj dönemine ait sigorta günleri emeklilikte dikkate alınmıyor. Ancak doğumdan önce çıraklık, stajyerlik nedeniyle yapılan sigorta başlangıç olarak kabul ediliyor. Emekli aylığında beklenmedik bir kesintiyle karşılaşanlar e-devlet üzerinden nedenini öğrenebilir. Kesintinin nedeni ve ayrıntısı öğrenildikten sonra SGK'ya dilekçe ile başvurarak kesintiye itiraz edilebilir. İsteğe bağlı sigortalılar da malulen emekli olabilir.
Sosyal güvenlik ve çalışma hayatında merak edilen bazı soruların yanıtları şöyle:
1-REDDİ MİRASTA BULUNANLARIN DUL, YETİM AYLIĞI KESİLİR Mİ?
Mirasın reddi durumunda ölen yakının mirasından yararlanılmadığı gibi borçlarını ödeme yükümlülüğü de sona erer. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'na göre ölüm yani dul ve yetim aylığı ölen sigortalının hak sahiplerine yazılı talep bulunmaları halinde bağlanır. Yasada mirası reddedenlere ölüm aylığı bağlanmayacağına yönelik bir hüküm bulunmuyor. Mirası reddeden eş veya çocuklara (ölen kişinin sigorta süresi, prim gün sayısı yeterliyse) miras reddedilse bile dul, yetim aylığı bağlanır.
2-MİRASTAN ÇIKARILANA DA AYLIK BAĞLANIR MI?
Yargı kararıyla mirasçı olmaktan çıkarılan kişilere gelir veya aylık ödemesi yapılamıyor. Ödenmiş bulunan aylıklar da geri alınıyor. Sosyal Sigortalar ve Emekli Sandığı Kanuna göre hak sahibine karşı ağır bir suç işlediği veya buna karşı aile hukukundan doğan yükümlülüğü yerine getirmediği gerekçesiyle ölüme bağlı bir tasarrufla mirastan çıkarılanlara dul ve yetim aylığı bağlanamıyor.
3-EMEKLİ, DUL, YETİM AYLIKLARINA HACİZ KONULABİLİYOR MU?
Yasaya göre, sigortalılar ve hak sahiplerinin gelir, aylık, ödenekleri Sosyal Sigortalar Kurumunun prim alacakları ve nafaka alacakları dışında emekli maaşının haczi mümkün değildir. Hacze yönelik talepler borçlunun (aylığı alanın) muvafakati yoksa icra müdürlüğünce reddedileceği hükmü bulunuyor.
Emekli aylıklarında muayene, reçete ve ilaç katılım payları nedeniyle kesintiler olabilmekte. Emekli aylığındaki kesintiyi e-devlet üzerinden aylık bilgisi bölümüne girerek kontrol etmek mümkün. Bir yanlışlık olduğunu düşünüyorsanız Sosyal Güvenlik Kurumu'na itiraz ederek düzeltilmesini talep edebilirsiniz. Ancak emekli aylığınızın her ay yatan tutardan daha düşük olması durumunda sosyal güvenlik il müdürlüğü ya da merkezinden bilgi alınabilir.
5- SOSYAL GÜVENLİK KURUMU EMEKLİ AYLIĞINDAN YAPILAN YERSİZ VE HAKSIZ KESİNTİLERİ İADE EDER Mİ?
Kurum tarafından yapılan incelemede kesintinin haksız olduğu tespit edilirse iade edilir. Ancak kesintinin yerinde olduğu kanaatine varılırsa itiraz reddedilir. İtirazın reddi durumunda kesintinin haksız olarak yapıldığını düşünen çalışan iş mahkemesine başvurabilir.
6-MALULEN EMEKLİLİK BAŞVURUSU İÇİN İŞTEN AYRILMAK GEREKİYOR MU?
Malulen emeklilik için çalışma gücünde en az yüzde 60 kayıp olduğuna dair sağlık raporu alınması gerekiyor. Bunun için yaşanan il veya ilçedeki SGK merkezlerine başvurulması ve yetkili hastanelere sevk edilmeleri gerekiyor. Çalışandan sevk talebinde bulunulduğu tarihte sigortalılığını sonlandırması şartı aranmıyor. Malulen emeklilik için işten ayrılmadan başvuru yapılabilir. Bu konuda Bağ-Kur, Tarım sigortası ayırımı bulunmuyor. İsteğe bağlı sigortalılar da malulen emekli olabiliyor.
7-EMEKLİLİKTE YAŞI BEKLEYENLER SAĞLIK HİZMETİN NASIL YARARLANABİLİR?
Emeklilik için yaşı bekleyenler ve bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamında eş çocuk üzerinden sağlık yardımı alma hakkı olmayanlar gelir testi yaptırabilir. Gelir testi sonucunda aile içinde kişi başına düşen aylık geliri brüt asgari ücretin üçte birinden az çıkanlar prim ödemeden sağlık hizmetinden yararlanabilir. Geliri bu oranın üzerinde çıkanlar gelecek yıl için aylık 161,55 lira ödeyerek sağlık hizmetinden yararlanabilir.
8-STAJ, ÇIRAKLIK SİGORTA BAŞLANGICI EMEKLİLİKTE DİKKATE ALINIYOR MU?
Çıraklık, stajyerlik dönemindeki sigorta başlangıcı emeklilikte dikkate alınmıyor. Emeklilikte uzun vadeli sigorta kolları (malullük, yaşlılık, ölüm sigortası) dikkate alınıyor. Ancak doğum borçlanmasında bu süreler nedeniyle yapılan sigorta başlangıç kabul ediliyor.
9-EMEKLİ ÇALIŞANLAR KIDEM VE İHBAR TAZMİNATI ALABİLİR Mİ?
Emekli aylığına alıp sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışılabileceği gibi, emekli aylığını kestirip tüm sigorta kollarına tabi olarak çalışmak da mümkün. Emekli aylığını kestirip tüm sigorta kollarına tabi olarak çalışmaya devam edenler emekli kabul edilmiyor. Dolayısıyla ihbar, kıdem tazminatı hakları devam ediyor. Destek primi ödeyerek çalışmaya devam edenler ise emekli çalışan statüsünde yer alıyor. Kıdem hakkı bulunuyor. Ancak emekliliğe hak kazandığında kıdem tazminatını alıp çalışmaya devam edenler için bu söz konusu değil. Emekliği geldiği için işten ayrılanlar ise ihbar tazminatına hak kazanmıyor.
10- MAHKEME KARARIYLA YAŞINI BÜYÜTEN ERKEN EMEKLİ OLABİLİR Mİ?
Emeklilikte sigorta başlangıç tarihi ile doğum tarihi büyük önem taşıyor. Yasaya göre nüfus kütüğüne ilk olarak yazılan doğum tarihleri esas alınıyor. Dolayısıyla mahkeme kararıyla belirlenen doğum tarihi dikkate alınmıyor.